زنگبار، شهری با رنگ و بوی شیراز در شرق آفریقا
در طول تاریخ، مردمان کشورها در نقاط مختلف جهان از یکدیگر تاثیراتی پذیرفته اند. این تاثیرات افزون بر رخنه در فرهنگ یک کشور یا جامعه، گاهی در قالب یک اثر فرهنگی نیز دیده شود. همانند حمام عربی که توسط مورهای آفریقایی در شهر روندای اسپانیا ساخته شد. یا قلعه پرتغالی ها در جنوب ایران که یادگار استعمار پرتغالی‌ها در ایران به شمار می رود. در همین مورد، شما را با آثاری آشنا می کنیم که حدود 900 سال پیش، شیرازی‌های ایران در آفریقای شرقی از خود به یادگار گذاشتند. با آژانس هواپیمایی قصرشیرین همراه باشید تا شما را به یک سفر به درازای هزار سال گذشته به شهر زنگبار تانزانیا واقع در آفریقای شمالی ببریم.
دسترسی سریع به عناوین مقاله…
در ادامه این نوشتار می‌خوانیم:
کشور تانزانیا کجاست؟
تانزانیا کشوری است در شرق آفریقا که از سوی شرق به اقیانوس هند محدود می‌شود. این کشور 60 میلیون نفر جمعیت دارد. در سال ۱۹۹۶ پایتخت رسمی تانزانیا از شهر ساحلی و بزرگ دارالسلام به شهر دودوما منتقل شد. با این حال دارالسلام هنوز پایتخت تجاری و مقر بسیاری از نهادهای حکومتی کشور است و بندری مهم برای تانزانیا و همسایگان محصور در خشکی اوست. از شهرهای مهم دیگر آن می‌توان به آروشا، امبیا، موانزا، موروگور و شهر ایرانی زنگبار اشاره کرد که در تور آفریقای جنوبی نوروز ۱۴۰۴ میتوانید دیدن کنید.. در ادامه سفری به تاریخچه پیدایش و آشنایی با شهر زنگبار خواهیم داشت.
زنگبار
زنگبار، یکی از جزایر مهم تانزانیا و پایتخت منطقه نیمه‌خودمختار این سرزمین است. ۹۸ درصد جمعیت این جزیره را مسلمانان تشکیل می‌دهند. پیشینۀ تشیع در زنگبار به قرن دهم میلادی و مهاجرت شیرازی‌ها از ایران برمی‌گردد. جزیره زنگبار از ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح پذیرای جهانگردان ایرانی، چینی، یهودی، آشوری و… بوده است که این اقوام مختلف عمدتاً با هدف تجارت وارد این منطقه شده‌اند.
تاریخچه زنگبار
حدود هزارسال پیش گروهی از بازرگانان شیرازی با کشتی‌های خود وارد جزیره‌ای در تانزانیا واقع در شرق قاره آفریقا شدند. این جزیره بسیار زیبا، خوش آب و هوا و پر رونق بود. این تجار همانجا نیز با دختران بومی جزیره ازدواج کردند و تشکیل خانواده دادند. تجار شیرازی به جز تانزانیا در سومالی و موزامبیک نیز با دختران بومی ازدواج کردند و زندگی خود را از ایران به آفریقا بردند. شیرازی های مهاجر این جزیره را زنگبار به معنی «ساحل سیاهان» نام نهادند.
جزیره زنگبار در 50 کیلومتری شهر دارالسلام، پایتخت تانزانیا قرار دارد. واژه زنگ در پارسی باستان به معنای «سیاه» و «بار» به معنای ساحل است که می‌توان معنای آن را در فارسی امروزی برابر با «ساحل سیاهان» دانست. در جزیره 2500 کیلومتری زنگبار حدود یک میلیون نفر زندگی می کنند. در این جزیره به جز شیرازی‌ها ردپای اعراب، انگلیسی‌ها و پرتغالی‌ها نیز دیده می‌شود. که نیاکان آنها نیز سال ها پیش در زنگبار ساکن شدند و به زندگی شان در این جزیره ادامه دادند.
از میان اقوامی که به این جزیره پای گذاشتند، ایرانیان بودند که بیشترین تاثیر را بر فرهنگ و هویت این منطقه ایجاد کردند. نام زنگبار پس از سده های طولانی بر این جزیره باقی ماند و چنان تاثیری از فرهنگ ایرانی گرفت که همچنان بیشتر ساکنان زنگبار از جمله یکی از دهکده های آن کاملا اصالت خود را ایرانی و شیرازی می دانند.
ایرانیان سه نسل در زنگبار حکومت کردند. پس از آن یمنی ها به قدرت رسیدند و ایرانیان را از حاکمیت بر زنگبار برکنار کردند. اما به سبب ریشه عمیق قدرت ایرانیان در زنگبار نام شیرازی ها همچنان بعنوان خاندان پرنفوذ این سرزمین باقی ماند. چنانکه تا قرن پانزدهم واژه «شیرازی» در زنگبار بعنوان پادشاه تعبیر می شد.
امروزه در فرهنگ زنگباری‌ها رسومی از ایرانیان دیده می‌شود که یکی از مهمترین آنها جشن نوروز است که به نیروز و پس از آن به مواکا کوگوا تغییر یافته است.
تشکیل سلسه پادشاهی ایرانیان در زنگبار
بنیانگذار دودمان پادشاهی شیرازی‌ها شخصی به نام «علی‌بن حسن» شیرازی بود که در اواخر قرن چهارم هجری قمری به همراه شش پسر، زنان، تنی چند از خواهران و برادران و دیگر اقوام نزدیک خود با هفت کشتی بزرگ بادبانی و از طریق بندر سیراف عازم شرق آفریقا شد. شیرازی‌ها پس از چند هفته کشتی پیمایی و عبور از سرزمین‌های مختلف در چند جزیره و ساحل اقیانوس هند از جمله زنگبار، پمبا، تومباتو، کیلوا، کومور، مومباسا و… ساکن شدند.
دولت‌شهرهای شیرازی در نحوه اداره امور داخلی خود از استقلال کامل برخوردار بودند. البته به حکومت مرکزی کیلوا وفادار بودند و رشته‌ای از علائق خونی و خویشاوندی، آنها را به هم پیوند می‌داد.
ایرانی ها جدای از برخورداری از عامل مهم امنیت و آسایش، در رهگذر روابط تجاری و خرید و فروش کالاها و اجناس مختلف به سود سرشاری دست یافتند. این وضعیت مناسب اقتصادی به‌تدریج کل پادشاهی شیرازی‌ها را تحت تأثیر خود قرار داد و حتی بومیان سیاه‌پوست که مشاغل ساده‌ای بر عهده داشتند نیز به ثروت هنگفتی دست یافتند. ثروتی که از ناحیه تجارت عاید این پادشاهی می‌شد، موجب شد که شیرازیان به‌تدریج به ساخت تجهیزات بندری نظیر بندرگاه، اسکله، ساختمان‌های مختلف اداری، انبار و مراکز تجاری اقدام کنند و به گسترش اقدامات تجاری خود تا مناطق دوردست هندوستان، چین و ایران نیز بپردازند؛ به گونه‌ای که تجارت بین ایران و سایر ممالک خاورمیانه آن عهد بیشتر در اختیار این مهاجران بود.
امپراتوری شیرازی‌ها حدود پنج قرن بر بخش وسیعی از شرق آفریقا مستقر بود. و پس از آن به طرزی باورنکردنی رخت بربست و با اولین تلنگر دریانوردان پرتغالی دچار فروپاشی شد. با این حال این دولت ایرانی تأثیر بسیار عمیقی بر این منطقه بر جای نهاد که آثار آن هنوز پابرجاست.
پیدایش نژاد جدید ایرانی –آفریقایی در زنگبار
مهمترین تأثیر امپراتوری ایرانیان، پدید آمدن «نژاد شیرازی» بود که خود، تحولی در نژاد و قومیت سیاه به وجود آورد.
مهاجرت شیرازی ها به آفریقا سبب آمیختگی نژادی بین ایرانیان و بومیان سیاه‌پوست شد و از این درهم آمیختگی، اقوام جدیدی در زنگبار و پمبا به وجود آمدند که هنوز نیز خود را از نسل شیرازی‌های مهاجر و از گروه سواحیلی‌ها می‌دانند. این افراد امروزه بخش عمده جمعیت زنگبار را تشکیل می‌دهند. با وجود چهره‌های قهوه‌ای آفتاب‌سوخته و ویژگی‌های سیاهان آفریقایی، خود را شیرازی می‌دانند و جدای از قومیت آفریقایی، به تبار ایرانی خویش، افتخار می کنند.
شیرازی‌ها علاوه بر نژاد، بنیانگذار زبان جدیدی به نام «سواحیلی» در شرق آفریقا شدند. این زبان که هم اکنون میلیون‌ها نفر را در منطقه وسیعی از شرق و جنوب آفریقا در بر می‌گیرد، در دوره حکومت شیرازیان شکل گرفت. زبان سواحیلی از عمق نفوذ فارسی زبانان بر آن در حدود هزار سال پیش حکایت دارد.
سبک معماری ایرانی
شیرازی‌ها رواج دهنده سبک معماری ایرانی سده های 4 و 5 هجری در آفریقا بودند. آنها پس از سکونت در جزایر اقیانوس هند از جمله زنگبار، شیوه معماری و خانه سازی ایرانی با استفاده از سنگ و سیمان و آهن و چوب را در آفریقا رواج دادند.
سبک خاص معماری ایرانی با بهره‌گیری از سنگهای صیقلی، گره‌های محدب، نقش و نگار و ستون‌‌ها و… به‌خوبی در ساختمان های شهر آشکار است. بیشتر سواحیلی‌ها این سنتها را حتی بدون دانستن معنی و مفهوم آنها به کار می‌گیرند.
برخی بناهای ساخته شده در تانزانیا بدست مهاجران شیرازی
یکی از شاخصه‌های مهم مهاجرت ایرانیان به مناطق مختلف جهان احداث بناهایی همچون مساجد، عمارات بزرگ، قصرها، مقبره ها و … بوده است که در گذر ایام در زمره آثار تاریخی این سرزمین جای گرفته‌اند. این آثار تاریخی به موازات دیگر مولفه‌های فرهنگی تمدنی؛ جلوه هایی از فرهنگ کهنسال ایران را در دیگر مناطق جهان حتی مناطقی دوردست منتشر ساخته و امروزه با صلابت خود، ماندگاری فرهنگ و تمدن ایرانی – اسلامی را در معرض دید بینندگان قرار می دهند.
مسجد کیزی مکازی
مسجد کیزی مکازی؛ قدیمی‌ترین مسجد زنگبار است که چند سال پس از ورود شیرازی‌ها به این منطقه به دستور یکی از پادشاهان شیرازی ساخته شده است. نام اهل بیت بر کاشی‌کاری‌های این مسجد حک شده است. این مسجد تماماً سنگی شامل گچ بری‌هایی به سبک مساجد دوران سلجوقی است. معمار این مسجد شخصی به نام کیزی بوده است که پس از ساخت مسجد به فرمان پادشاه به قتل رسیده است. از این رو به کیزی مکازی (به معنای ساخته دست کیزی زبردست) مشهور شده است. در اطراف مسجد، قبرستانی قدیمی وجود دارد که قبر معمار مسجد نیز در آن وجود دارد.
پروفسور دیوید وابت هواس کتابی با نام «سیراف» منتشر کرد که به خوبی ارتباط ایران با آفریقا را نشان می‌داد. یکی از این موارد کتیبه کوفی مسجد کیزیم کازی است که مشابه با کتبه‌های بندر سیراف در ایران هستند. در نقاط مختلف این مسجد خطوطی به خط کوفی نوشته شده است. بازرگانان شیرازی قرن ها پیش از این خط برای خواندن و نوشتن استفاده می کرده اند.
از دیگر مراکز مذهبی زنگبار که به دست ایرانیان ساخته شده اند، می توان به این اماکن اشاره کرد:
- مسجد قوه الاسلام
- مسجد حجت الاسلام
- حسینیه قدیمی المعطم
- حسینیه شاه خراسان
- حسینیه محفل حضرت عباس
- حسینیه حضرت عالی مقام
- مدرسه الحسین
- کتابخانه مکتب التوحید
حمام کیدیچی
حمام ایرانی کیدیچی به سبک معماری قاجار ساخته شده است. و در آن اشعار ایرانی به چشم می‌خورد. در زمان فتحعلی شاه قاجار(۱۷۹۸-۱۸۳۵) گروهی از ایرانیان وارد زنگبار شدند، از جمله شهربانو بیگم (شهرزاد) دختر فتحعلی شاه بود که به عقد یکی از سلاطین عمانی حاکم بر زنگبار درآمد. به دستور او حمام کیدیچی(حمام ایرانی) در آنجا ساخته شد.
بنای حافظیه
بنایی موسوم به حافظیه در میدان مرکزی زنگبار قرار دارد. این بنا به سبک آرامگاه حافظ در شیراز ساخته شده است.
فرهنگ و سنت ایرانی در آفریقا
«جشن نوروز» یکی از مهمترین سنت های ایرانی است که با وجود گذشت صدها سال از رخت بربستن پادشاهی شیرازی‌ها، همچنان همراه با رقص های ایرانی جنوب ایران و چوب‌بازی بختیاری در برخی مناطق شرق آفریقا ازجمله زنگبار برگزار می‌شود.
آنها همچنین از تقویم رسمی ایرانی هجری خورشیدی استفاده می کنند. ایرانیان همچنین اسلام شیعی را نیز در سواحل و جزایر شرق آفریقا ترویج کردند.
یکی از مهمترین و درخشان‌ترین افتخارات ایرانی های مهاجر این بود که آنها هرگز خود را آلوده تجارت برده نکردند و سیاهان را برادران خود در نظر گرفتند. و این یکی از دلایلی بود که ایرانی ها توسط بومیان پذیرفته شدند. و حتی پس از فروپاشی حکومت 500 ساله ایرانی ها، خاطره خوشی از آنها دز اذهان سیاهان شرق آفریقا باقی مانده است.
برخلاف شیرازی‌ها، اعراب خود را درگیر خرید و فروش بردگان و ارسال آنها به کشورهای دوردست مشرق‌زمین کردند و این باعث تنفر شدید بومیان از آنان شد؛ تنفری که هنوز در خاطر سیاهان باقی مانده و آنان اعراب را عامل اصلی عقب‌افتادگی خود و از بین‌بردن چند نسل از جوانان قوی و نیرومند خویش می‌دانند.
نان لواش
نانی به نام «نان ایرانی» که مزه‌ای نزدیک لواش دارد در زنگبار مرسوم است.
واژه های فارسی در زنگبار
واژگان فارسی بسیاری مانند چرخانی «به معنای چرخ خیاطی» و ناخدا در زبان ساکنین زنگبار هنوز باقی مانده است. از برخی واژه های فارسی در تانزانیا و زنگبار می توان به این موارد اشاره کرد:
- بابا
- انبه
- برفو (برف به گویش شیرازی)
- بندری: بندرگاه
- بی بی: مادربزرگ
- بابو: بابابزرگ
- پفی: ریه
- پنبه
- چای
- رنگ
- کاسه
- کاکو: برادر
- گاری: اتومبیل
- وختی: وقتی
معروف ترین هتل های زنگبار
هتل بلووئی زنگبار تانزانیا
- منطقه: ساحل شرقی زنگبار
- فاصله 24 مایلی تا مرکز شهر
- فاصله 21 مایلی تا فرودگاه جیبوتی
- آدرس: South East Coast, Bwejuu, Tanzania
هتل چواکا بی رزورت زنگبار تانزانیا
- منطقه: ساحل شرقی زنگبار
- فاصله 17 مایلی تا مرکز شهر
- فاصله 15 مایلی تا فرودگاه جیبوتی
- آدرس: Village Chwaka, Chwaka, 1480 Tanzania
هتل سازانی بیچ زنگبار تانزانیا
- منطقه : نونگوئی
- فاصله 31 مایلی تا مرکز شهر
- فاصله 34 مایلی تا فرودگاه جیبوتی
- آدرس: Nungwi, Nungwi, 0000 Tanzania
هتل اندامه بیچ زنگبار تانزانیا
- منطقه: ساحل شرقی زنگبار
- فاصله 25 مایلی تا مرکز شهر
- فاصله 22 مایلی تا فرودگاه جیبوتی
- آدرس : Paje beach, Paje, Tanzania
هتل زانزست زنگبار تانزانیا
- منطقه : ساحل شرقی زنگبار
- فاصله 28 مایلی تا مرکز شهر
- فاصله 25 مایلی تا فرودگاه جیبوتی
- آدرس: Mfumbwi, Jambiani, Tanzania
هتل پانگوئی بیچ زنگبار تانزانیا
- منطقه : ساحل شرقی زنگبار
- فاصله 17 مایلی تا مرکز شهر
- فاصله 18 مایلی تا فرودگاه جیبوتی
- آدرس: Pongwe Beach, PO BOX 297, Pongwe, Tanzania
در زنگبار چی بخوریم؟
این جزیره گرمسیری در اقیانوس هند، علاوه بر طبیعت زیبا دارای میراث غنی آشپزی که از فرهنگ ایرانی نیز سهم برده است. تجربیات جالب مسافران درشهر زنگبار نشان از رونق رستوران ها و کیفیت بالای مواد غذایی در این شهر دارد. بیشتر غذاهای این شهر دریایی است. زیرا اقیانوس هند منبع عظیم غذایی برای مردم شهر به شمار می رود. حضور ایرانی ها، هندی ها و عرب ها در این شهر سبکی پدید آورده که برای گردشگران ایرانی نیز سبک عجیب و متفاوتی نسبت به ایران و مخصوصا مناطق جنوبی کشور نیست. بیشتر غذاهای دریایی از مواد تازه‌ای که روزانه از آب گرفته می‌شوند، تهیه می شوند. این غذاها، خوراک‌های متنوعی از شاه ماهی، ماهی پورگی، ماهی سرخو، ماهی باراکودا، ماهی کوبیا، ماهی تن، خرچنگ دریایی، میگو و غیره را در برمی‌گیرند.
شما می توانید در زنگبار رستوران های بین المللی و پنج ستاره ای را هم پیدا کنید؛ راک نگبار، لوتاورنو، زنگبار سرنااین و امرسون اسپایس کافه از جمله آنها هستند.
پرواز به تانزانیا
ایرانیان عزیز برای سفر به تانزانیا نیاز به دریافت ویزا ندارند.
در حال حاضر امکان پرواز از تهران – شیراز – مشهد – اصفهان با پروازهای ترانزیت به تانزانیا وجود دارد. برای خرید بلیط و ثبت نام تور تانزانیا به آژانس مسافرتی قصرشیرین مراجعه نمایید.
بهترین زمان سفر به تانزانیا
در تمامی فصول و ماه های سال امکان سفر به کشور تانزانیا برای گردشگران محیا می باشد.
این کشور اغلب شامل دشت و زمین های هموار است اما در برخی نقاط شامل کوهستان ها هم می شود.
همانند بسیاری از کشورها تابستان در این کشور گرم بوده و گردشگران بسیاری در کشور مشاهده می شوند و بسیار شلوغ می باشد و هزینه ها نیز در این فصل گرانتر می باشند. زمستان برای گردشگری در این کشور نیز مناسب می باشد زیرا گردشگران زیادی را در کشور مشاهده نمی کنید و هزینه ها نیز کمتر و ارازنتر می باشند.
پاییز و وبهار نیز بسیار دلچسب برای سفر کردن به این کشور محسوب می شوند زیرا دارای آب و هوا معتدلی بوده و می توانید در این فصل نیز سفر خود به کشور تانزانیا را انجام دهید و همچنین در این فصول حضور گردشگران در کشور به صورت متوسط و متعادلتر نسبت به تابستان و زمستان می باشد.
سخن پایانی
امروزه بسیاری از مردم جزایر شرق آفریقا اعم از کنیا، تانزانیا و کومور خود را ایرانی‌الاصل و از نوادگان ایرانی اهل شیراز می‌دانند. رئیس‌جهمور کنونی تانزانیا خانم سامیه سولهو، رئیس جمهمور پیشین آقای علی‌حسن مووینی، رئیس‌جمهور اسبق زنگبار آقای سالمین آمور و رئیس‌جمهور اسبق کومور از جمله این افرادهستند که خود را از نسل شیرازیان مهاجر می دانند. و به این امر افتخار می‌کنند.
همچنین برگشت تاثیرات ایران در آفریقا به سرزمین مادر، بصورت کمرگ در ایران نیز دیده می شود. برای مثال نام خانوادگی زنگباری به وفور در مناطق ساحلی جنوب ایران به چشم می‌خورد، سیاهان معروف به «آفروایرانی» و سنتهای خاص آنان، نفوذ رگه‌هایی از آداب و رسوم آفریقایی در مناطق جنوبی و وجود روستایی به نام زنگبار در حومه اردبیل، بخشی از این تأثیرات کم‌رنگ محسوب می‌شوند.
