بنای شگفت انگیز آرامگاه خیام در نیشابور
عمرابن خیام نیشابوری، معروف به عمر خیام، دانشمند، ریاضیدان و ستاره شناس بزرگ ایرانی در قرن پنج هجری بود. آرامگاه خیام در استان خراسان رضوی و شهر نیشابور است. به همین دلیل شهر نیشابور از اهمیت ویژه ای در زمینه گردشگری برخودار است. برای اطلاعات بیشتر درباره تور مشهد و بازدید از شهر زیبای نیشابور و آرامگاه خیام با آژانس مسافرتی قصرشیرین همراه باشید.
در ادامه این نوشتار می‌خوانیم:
آرامگاه قدیمی خیام
آرامگاه خیام شامل مجموعه‌ای از باغ، مهمان‌خانه، موزه و کتابخانه است. گفته می‌شود زمانی که آرامگاه بنا شد، چیزی در حدود ۲/۵ کیلومتر با شهر نیشابور فاصله داشت اما امروزه این مجموعه تاریخی، بخشی از بافت شهر نیشابور است.
زمانی که عمر خیام درگذشت، پیکرش را در گورستان حیره نیشابور، که تنها گورستان مرکزی شهر بود، دفن کردند. از سال ۵۱۰ خورشیدی تا سال ۱۳۳۵ آرامگاه خیام هیچ نمای ویژه‌ای نداشت. تا اینکه با روی کار آمدن رضا شاه پهلوی در زمان بازگشایی آرامگاه فردوسی در توس، بازسازی گوربنای خیام نیز در دستور کار قرار گرفت. حدوداً در زمان جشن هزاره فردوسی بود که آرامگاه خیام توسط انجمن آثار ملی ایران ساخته شد.
آرامگاه چگونه بنا شد؟
مهندس هوشنگ سیحون و حسین جودت، ناظر ساخت و سازهای انجمن آثار ملی بودند. آنها پس از بررسی‌های دقیق به این نتیجه رسیدند که بهتر است مکان آرامگاه را تغییر دهند و آن را از مکان اولیه، که در کنار امامزاده محروق بود، به مکان دیگری (مکان فعلی) انتقال دهند. در نهایت پس از برنامه‌ریزی‌های دقیق، در سال ۱۳۳۸ ساخت آرامگاه عمر خیام آغاز شد. گفته می‌شود که در این یک سال، فعالیت‌های عمده‌ای انجام گرفت که شامل، گودبرداری، بتن‌ریزی و اجرای طرح محوطه آرامگاه بود.
مقبره خیام که از اسکلت فلزی تشکیل شده است، از زیر دارای ۱۰ پایه فلزی است اما در ظاهر بنا تنها بتون به کار رفته است.
ساخت این آرامگاه در سال ۱۳۴۱ به پایان رسید.
معماری آرامگاه
آرامگاه خیام دارای سکویی چهارگوش و یک بنای سنگی است که به شکل رو باز طراحی شده است. در کنار آرامگاه عمر خیام، مسجد محمد محروق قرار دارد. بنای این آرامگاه از دو ایوان بالا و پایین و دیوار کوتاه سنگی در اطراف قبر تشکیل شده است. همچنین یک ستون سنگی درآنجا وجود دارد که بر روی آن یک رباعی از ملک الشعرای بهار با خط نستعلیق نوشته شده است.
بخش خارج و داخل مقبره با کاشی کاری‌های معرق و اشعار خیام تزئین شده است. در تاریخچه ساخت این بنا آمده است که اشعار عمر خیام را استاد جلال همایی برگزیده است و مرتضی عبدالرسولی آنها را بر روی کاشی، با زیبایی تمام نوشته است.
تزئین بنا با خط شکسته
برای نخستین بار در تاریخ معماری ایران بود که خط شکسته نستعلیق برای تزئین یک بنا به کار برده شد. در بخش داخلی بنا نیز اشعاری از خیام به چشم می‌خورد که زیبایی این بنا را دو چندان کرده است.
نمای ظاهری بنا نیز با طراحی مهندس سیحون انجام گرفته و تبدیل به یکی از آثار ماندگار خط نستعلیق شکسته بر روی کتیبه شده است. متاسفانه خط نستعلیق شکسته نیز دیگر کاربرد چندانی ندارد، اما به عنوان نخستین خط ایرانی در زمان عمر خیام به ثبت رسیده است. همچنین بر روی بنای آرامگاه از سنگ‌های بسیار نازک برای معرق‌کاری استفاده شده است.
رنگ فیروزه ای
در اطراف آرامگاه خیام حوض‌هایی با کاشی فیروزه‌ای وجود دارند که مجموع آنها نشان دهنده بخشی از یک ستاره است. این ستاره که هفت پَر دارد و به معنای هفت فلک و هفت آسمان و هفت تپه است، که به علم و دانش خیام در زمینه نجوم، اشاره دارد. در زمان ساخت آرامگاه خیام، تلاش شده است تا این بنا با سلیقه حکیم ابوالفتح عمرابن‌خیام نیشابوری ساخته شود.
طراحی بنا برپایه اصول مثلثات
مقبره و آرامگاه عمر خیام یکی از بناهای اصیل ایرانی ساخته شده در زمان خود است. معماری این بنا به شکلی عجیب است و گفته می‌شود این مقبره مبتنی بر اصول ریاضی و مثلثات خیام طراحی شده است. برای بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان به علم و دانش، تماشای این بنا می‌تواند مانند سفری به دنیای بی‌نهایت حکیم عمرخیام باشد.
مقبره و آرامگاه خیام در سال ۱۳۵۴ با تصویب وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۱۱۷۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. همچنین ۲۸ اردیبهشت را روز بزرگداشت عمر خیام نامگذاری کردند.
موزه تخصصی خیام
موزه تخصصی خیام در سال ۱۳۷۶ ساخته و به بهره‌برداری رسید. این موزه در نزدیکی آرامگاه خیام واقع شده است. موزه تخصصی که به صورت دولتی فعالیت می‌کند در تاریخ ۲۸ اردیبهشت ۱۳۷۹ افتتاح شد. در این موزه ادوات مربوط به نجوم نگهداری می‌شود.
موزه تخصصی خیام به چهار بخش تقسیم می‌شود:
- * ادوات مرتبط با نجوم و ستاره‌شناسی از جمله، ابزار آلات رصد، صور فلکی و اسطرلاب، انواع قطب نماها
- * ظروف فلزی و مفرغی مرتبط با دوران عمر خیام از قرن پنجم تا هفتم هجری
- * انواع ظروف قدیمی سفالی لعابدار مربوط به قرن سوم تا هفتم هجری
- * انواع نسخ خطی، نسخ خطی نجوم و آثاری مرتبط با عمر خیام
آدرس آرامگاه خیام کجاست؟
آرامگاه خیام در جنوب شرقی شهر نیشابور و در انتهای خیابان خیام واقع شده است.
شما تا چه اندازه خیام را می شناسید؟ دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
