سامانی از نارنج و کاشی و آینه در نارنجستان قوام شیراز
باغ نارنجستان یا خانه قوام، محل زندگی قوام السلطنه حاکم شیراز در دوران زند بوده است. پس از درگذشت قوام السطلنه، چند نسل از خاندان قوام در این خانه زندگی می کردند. لقب «نارنجستان» نیز از درختان نارنج حیاط این خانه می‌آید. امروز این باغ یکی از مکان های زیبا و تماشایی شیراز به شمار می رود. آنچه که امروز بعنوان خانه قوام می شناسیم، بخش باقیمانده از مجموعه بناهای مربوط به حاکم شیراز است که از نمونه‌های باغ ایرانی است. خانه باغ‌های ایرانی شامل بیرونی، اندرونی، باغ، ایوان و شاه‌نشین است. این خانه اگرچه به بزرگی نمونه‌های مشابه در کاشان مانند خانه طباطبایی‌ها و بروجردی‌ها نیست اما با بخش مهمی از تاریخ ایران گره‌خورده است و از نظر هنری نیز یکی از گنجینه‌های صنایع‌دستی ایران به شمار می‌آید.
در ادامه این نوشتار می‌خوانیم:
تاریخچه
شیراز را با شراب و شعر می‌شناسند و قرن‌ها پایتخت ادبی ایران بود. چه در قرن هفتم و هشتم هجری و چه در دوران جدیدتری مانند زندیه که رسماً پایتخت ایران شد.
کریم‌خان زند در سال ۱۱۸۰ هجری قمری شیراز را به‌عنوان پایتخت سلطنت خود برگزید. علی‌محمد قوام در سال ۱۲۵۲ هجری قمری حاکم فارس شد؛ و اقدام به احداث چندین بنا در محله قدیم کرد از جمله عمارتی که اکنون به خانه قوام یا نارنجستان مشهور است.
مجموعه بناهای ساخته‌شده به دست خانواده قوام بین سال‌های ۱۲۵۷ و ۱۲۶۷ مقارن با حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار ساخته و تکمیل‌شده شامل حمام گچینه، حسینیه قوام، مکتب‌خانه قوام (خانه عرقی‌ها)، اندرونی قوام (منزل زینت الملک)، دیوان‌خانه قوام (نارنجستان)، حمام اختصاصی قوام و اسطبل و زنجیرخانه بود.
باغ نارنجستان قوام در ۱۳۴۵ شمسی به دانشگاه شیراز اهدا شد. بنای اصلی سه ساختمان در ضلع‌های شمالی، جنوبی و شرقی دارد. ساختمان شمالی تالار اصلی محسوب می‌شود. ایوان بلندی دارد که آینه‌کاری شده است. ارسی‌های شاه‌نشین با شیشه‌های رنگی تزئین شده است که با تابش نور فضای داخلی بنا را رنگارنگ می‌کند. تمام دیوارها و سقف ایوان و شاه‌نشین با گچ‌بری، نقاشی و کاشی‌کاری پوشانده شده است.
اگر در زمان قتل‌عام گروهی خانواده ابراهیم‌خان کلانتر، پسرش علی‌اکبر به سبب ابتلا به بیماری سل از مجازات جان به در نمی‌برد شاید خانه قوامی هم به دست نوادگانش ساخته نمی‌شد؛ اما مانند هر اثر تاریخی دیگری در ایران، هرروز بیم آن می‌رود که با مرمت غیراصولی، نگهداری غیراستاندارد یا سرقت و آتش‌سوزی این خانه مانند موارد مشابه دیگری که در سال‌های اخیر قربانی بی‌مسئولیتی شده‌اند، آسیب ببیند.
موزه نارنجستان قوام
در زیرزمین خانه قوام آثار اهدایی آرتور اوهام پوپ، دانشمند آمریکایی که در شیراز تحقیق و تدریس می‌کرد، گردآوری شده است. پروفسور پوپ یکی از بنیان‌گذاران مؤسسه آسیایی دانشگاه پهلوی که بنا به درخواستش از محمدرضا شاه پهلوی در ساحل زاینده رود نزدیک پل خواجو به خاک سپرده شد. همسر وی فیلیس اکرمان نیز در همان آرامگاه به او پیوست.
در سال‌های اخیر زیرزمین ضلع شمالی تعمیرات اساسی شده و به عنوان موزه مورد استفاده قرار می گیرد. در آن اشیای فرهنگی اهدایی پروفسور پوپ و همچنین آثاری از ایران باستان نگهداری می‌شود.
خانه زینت الملک
خانه زینت الملک، بخش دیگری از باغ نارنجستان قوام، منتسب به دختر حبیب‌الله خان زینت الملک است که پس از مرگ او به عبدالله خان قوام رسید.
خاندان قوام الملک از نسل حاج ابراهیم خان کلانتر هستند و در زمان های مختلف در شیراز و فارس والی و کلانتر بوده اند. در سال ۱۲۹۰ هجری قمری شخصی به اسم علی محمد خان قوام الملک دوم ساخت این خانه را شروع کرد و بعد از سال ها ساخت و ساز خانه توسط محمد رضا خان قوام الملک سوم در سال ۱۳۰۲ هجری قمری به پایان رسید تا محل زندگی قوام ها و خانواده آن ها باشد. طراحی این خانه به گونه ای است که از راه دری در زیرزمین به نارنجستان قوام منتهی می شود. در واقع، فاصله این خانه تا خانه قوام یک کوچه است و یک راه زیرزمینی آن دو را به هم مرتبط کرده است.
نارنجستان قوام کجاست؟
نمی‌شود تا شیراز برویم و نارنجستان قوام را نبینیم. باغی پر از درخت‌های نارنج و حوض پر آب، در کنار عمارتی پوشیده از آینه، شیشه‌های رنگی و ده‌ها چیز دیگر. نارنجستان قوام، از جاهای دیدنی‌های شیراز است که در خیابان لطفعلی خان زند قرار گرفته است. برای رسیدن به باغ قوام می‌شود با اتوبوس به ترمینال ولیعصر رفت و با کمی پیاده‌روی به باغ رسید. ایستگاه مترو ولیعصر هم به نارنجستان خیلی نزدیک است. اگر با ماشین شخصی برویم، از چهارراه نمازی راه‌مان را باید به‌سمت شرق ادامه بدهیم. سر راه‌مان می‌توانیم مسجد نصیرالملک را هم ببینیم.
در اطراف این باغ جای پارک سخت پیدا می‌شود، بنابراین بهتر است با ماشین شخصی نرویم.
چرا باید اینجا را ببینیم؟
جزییات کاشی‌کاری، گچ‌بری، آینه‌کاری و طرح و رنگ‌های به‌کار رفته در این بنا آنقدر زیادند که آدم را میخکوب می‌کنند. اینطور معروف است که هفت هنر سنتی ایرانی یعنی آینه‌کاری، گچ‌بری، نقاشی‌های سنتی، معرق، منبت، حجاری و آجرکاری در عمارت قوام استفاده شده و همین هم دلیلی‌ست برای تماشایی بودنش.
از فروشگاه سوغات و صنایع دستی که رد شویم، به محوطه‌‌ای زیبا می‌رسیم. در اینجا همانطور که از اسمش هم پیداست، درخت‌های نارنج زیادی وجود دارد و فصل شکوفه‌ها که بشود، عطر شکوفه‌های نارنج گردشگران را مست می‌کند. گذشته از گلهای زیادی که در باغ قوام می‌بینیم، دو درخت نخل هم به‌صورت قرینه در اینجا کاشته‌اند.
بعد ساختمان اصلی یا شمالی را می‌بینیم که دو طبقه است و زیرزمین هم دارد. ایوان باشکوه و پله‌های دو طرف ایوان، ما را به داخل ایوان و ساختمان راهنمایی می‌کنند و اتاق‌ها به‌صورت متقارن در دو طرف ایوان قرار گرفته‌‌اند.
سقف ایوان آینه‌کاری‌های چشمگیری دارد و به هر کدام از اتاق‌ها که سر بزنیم، آینه‌کاری و گچ‌بری‌های زیادی می‌بینیم.
یکی از قشنگ‌ترین قسمت‌های دیگر نارنجستان قوام، شاه‌نشین یا تالار آینه است با دیوار و سقفی پر شده از نقاشی و آینه‌کاری.
در باغ نارنجستان قوام کجا غذا بخوریم؟
رستوران سنتی نارنجستان
سمت راست حیاط باغ زیبای نارنجستان قوام رستوران و شربتخانه آن قرار دارد. یک مرد با لباس محلی دوران زند شما را به سوی رستوران راهنمایی می کند . این رستوران از چند بخش کنار هم تشکیل شده و از آغاز برای رستوران طراحی نشده بود. اما فضای دلنشین و زیبایی دارد. اولین فضا بعد از ورود به این رستوران، یک حوض آبی رنگ و ماهی های زیبا است و اطراف حوض تخت هایی برای نشستن قرارداده اند. در سمت دیگر با یک در کوچک و کوتاه وارد فضایی دیگر می شویم که در آن میز و صندلی چیده شده است. روی دیوار ها در بعضی قسمتها نقاشی های قدیمی دیواری مانده است.
رستوران هوران نارنجستان
رستوران هوران نارنجستان در محله بازار شیراز و در خیابان غدیر،خیابان لطفعلی خان زند واقع شده است.
از لحاظ موقعیت جغرافیایی این مکان در نزدیکی مراکزی مانند بیمارستان شهید بهشتی و باغ موزه نارنجستان قوام و حرم مطهر حضرت احمد بن موسی شاهچراغ (ع) و مسجد نصیرالملک و بازار وکیل قرار گرفته است.
نزدیکترین ایستگاه مترو به این مکان، ایستگاه مترو وکیل‌الرعایا و نزدیکترین ایستگاه اتوبوس به این مکان، ایستگاه اتوبوس می‌باشد که دسترسی به این مکان را برای کاربران حمل‌ونقل عمومی آسان می‌سازد.
سخن پایانی
نارنجستان قوام باغی پر از درختان نارنج در شیراز، خیابان لطفعلی خان زند قرار دارد. این باغ از زیباترین باغ های ایران است. در نارنجستان قوام رد پای هفت هنر ایرانی دیده می شود. گچ بری، نقاشی سنتی، آینه کاری، آجرکاری، حجاری، معرق کاری و منبت کاری در جای جای آن به زیبایی هر چه تمام تر جلوه گر شده اند. می توانید در اینجا لباس های سنتی کرایه کنید و عکس بگیرید. قدم زدن در این باغ حس خوبی دارد. فروشگاه صنایع دستی و لوازم تزیینی، قهوه خانه، موزه اشیای فرهنگی اهدایی پروفسور پوپ و … از امکانات گردگشری نارنجستان قوام است.
اطلاعات بیشتر درباره تور شیراز و بلیط هواپیمای شیراز را از آژانس مسافرتی قصرشیرین بخواهید.
