معرفی کویر: تفاوت کویر و بیابان!
معرفی کویر و آشنایی با این چهره ی خاص و زیبای طبیعت، یکی از دانستنی‌های لازم برای طبیت‌گردان و گردشگران می‌باشد. کویرها از بخش‌های جذاب طبیعت هستند که در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه و علاقه طبیعت‌گردان داخلی و خارجی و سفردوستان قرار گرفته‌اند. آشنایی با کویر و شناخت مناطق کویری سبب می‌شود تا علاقه‌مندان تورهای داخلی مقصد سفر را بهتر بشناسند و بتوانند برای تور کویرگردی بهتر برنامه ریزی کنند.
در ادامه با قصرشیرین همراه باشید تا طبیعت را بیشتر بشناسیم و کمی کامل‌تر به معرفی کویر بپردازیم.
کویر و یک اشتباه رایج
بیابان و کویر از جمله اصطلاحات و نام‌هایی هستند که در بسیاری از مواقع از نظر بسیاری از مردم به یک معنا برداشت و تصور می‌شوند. این یک اشتباه رایج است و باید بدانیم که، بیابان و کویر تفاوت‌های بسیاری در خصوصیات و ویژگی‌های خاص خود دارند. این دو چهره طبیعت از لحاظ اقلیم و جغرافیا با یکدیگر متفاوت هستند.
در ادامه این نوشتار می‌خوانیم:
کویر چیست و بیابان کجاست؟
بین اصطلاح کویر و بیابان تفاوت بسیاری است که به اشتباه معنی آن دو یکی تلقی می‌شود.
به دلیل تفاوت‌های ظریف کویر و بیابان معمولاً این دو منطقه با هم اشتباه گرفته می‌شوند. اما جالب است بدانید که بسیاری از مناطق کویری در دل بیابان‌ها واقع شده‌اند.
به طور خلاصه بیابان‌ها پدیده‌های جغرافیایی و اقلیمی می‌باشند که کویرها در مجاورت و در دل آن ها شکل می‌گیرند.
کویر کجاست؟
کویرها زمین‌های پست با خاک ریزدانه و با سطح ایستادگی بالای آب و حاصل نوسانات شدید فصلی هستند. کویر عارضه‌ای در داخل بیابان است که درجه شوری بالایی دارد. خاک کویر سرشار از املاح است و برای کشاورزی مناسب نمی‌باشد. معمولاً کویرها در دوران سوم زمین‌شناسی به وجود آمده‌اند.
البته این زمین‌های رسی ممکن است در بعضی مناطق شوری کمتری داشته باشند. پوشش گیاهی کویر، هالوفیت(شورپسند) است و در خصوص پوشش گیاهی، کویرهای گیاهدار، گیاهان خاص خود را دارند. در کویر گیاه دارویی گیاهان غیر زراعی و مقاوم شوری رشد می‌نمایند. به همین سبب در برخی از مناطق کویری گیاهانی مانند گز و شور که در برابر املاح و نمک مقاوم هستند رشد می‌کنند.
نمکزار
به بخش‌هایی از کویر که شوری بالایی دارد و هیچ گیاهی در آن رشد نمی‌کند نمکزار می‌گویند.
کویرها، دریاچه‌های تاریخی
کویرها سرزمین‌های رسی با شوری بالا هستند که به سبب موقعیت جغرافیایی و تابش شدید آفتاب معمولاً به نمکزار تبدیل گردیده‌اند. اکثر کویرها دریاچه های گذشته هستند که در اثر تبخیر آب به نمکزاری تغییر شکل یافته‌اند.
ویژگی‌های کویر
کویر دارای خاک ریزبافت مثل رس است.
کویرها اغلب دارای آب هستند و سطح آب هم معمولا بالا است.
درجه شوری کویر در خاک آن فوق العاده زیاد است .
کویر معمولا عارضه‌ای در داخل بیابان است.
کویرها سطحی نسبتا صاف دارند و معمولا آب ناهمواری‌های اطراف وارد آن می شود. و به همین سبب است که گاهی بصورت دریاچه‌های کوچک فصلی ظاهر می‌شوند.
پوشش گیاهی کویر از نوع شورپسند یا هالوفیت است.
کویرها دو نوعند: 1-کویر گیاهدار 2-کویر فاقد گیاه.
اغلب کویرها گیاهدار هستند.
معروف‌ترین کویر
معمولاً مناطق کویری مناطقی غنی از مواد معدنی می‌باشند. کویر مرکزی در ایران یکی از کویرهای معروف است.
پهناورترین کویر
یکی از شاخص‌ترین کویرها، کویر مرکزی ایران است که به آن دشت کویر می‌گویند. کویر مرکزی ایران یا چاله کویر در مرکز فلات ایران واقع شده است. این کویر در محدوده جغرافیایی ۳۰/۵۴ تا ۵۷ درجه شرقی و ۳۰/۳۳ تا ۳۰/۳۵ درجه شمالی در مرکز فلات ایران قرار گرفته‌است. کویر مرکزی پهناورترین کویر ایران می باشد. از شمال به دامنه‌های البرز مرکزی و شرقی و از غرب به حوالی قم و کاشان، از شرق به کوه‌های پیر حاجات و ازبک کوه و از جنوب به محور ارتباطی خور با طبس و جاده خور تا زواره محدود می‌شود. پارک ملی کویر، پارک ملی خارتوران، کویر پلوند فردوس،کویر نمک بجستان کویر حاج علی‌قلی (دامغان)، کویر مسیله، کویر مرنجاب، بیابان بند ریگ در این منطقه واقع شده‌اند. (موقعیت روی نقشه)
کرمان؛ مقصدی زیبا در قلب کویرهای ایران
مساحت کویر مرکزی
کویر مرکزی وسیع‌ترین کویر ایران است که از دامنه‌های جنوبی البرز تا مرکز ایران گسترش دارد. طول آن ۸۰۰ کیلومتر و عرض آن در حدود ۶۰۰ کیلومتر می‌باشد. مساحت دشت کویر در حدود ۷۷,۶۰۰ کیلومتر مربع است. در غرب این کویر دریاچه نمک واقع شده است.
این بیابان یکی از قطب‌های حرارتی زمین محسوب می‌شود. دمای آن در تابستان به ۵۰ درجه می‌رسد و گاهی اختلاف دمای بین روز و شب به ۷۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. قسمت عمده آن را باتلاق‌های وسیع فرا گرفته‌اند. و در حاشیه پوشیده از تپه‌های ماسه‌ای و ارتفاعات پراکنده‌است. و پوشش گیاهی آن عمدتاً از نوع گیاهان شورپسند (هالوفیت) است.
بزرگترین نمکزار دنیا
دشت کویر یا همان کویر مرکزی ایران شباهتی با بیابان لوت ندارد. در کشور ما در حدود ۵۰ قطعه کویر وجود دارد که بزرگترین کویر، کویر مرکزی ایران می‌باشد. گفتنی است که کویر مرکزی ایران بزرگترین نمکزار دنیاست.
دشت کویر در خود تعداد زیادی از کویرهای کوچک را جای داده است. مانند کویر بندری، کویر ساغند و کویر درانجیر.
تقسیم‌بندی کویرها
کویرها قسمت‌هایی از سطح زمین با شوری و نمک نسبتاً زیاد هستند. زمین‌های این منطقه گلی و با املاح زیاد هستند. که در ترکیباتش نمک به مقدار زیاد وجود دارد. و برای زراعت و کشاورزی مناسب نمی‌باشد.
کویرها را از نظر نوع پوشش گیاهی، می‌توان به دو گروه تقسیم‌بندی کرد.
کویرهایی که دارای پوشش گیاهی هستند
کویرهای بدون گیاه
کویر گیاهدار
کویرهای گیاهدار بخش‌هایی از کویر هستند که قابل کشاورزی نمی‌باشند. اما دارای گیاهان خاص هستند. در این کویرها حتی گیاهانی مانند پسته و خرما و یا جو که در برابر شوری مقاوم می‌باشند نیز امکان رویش ندارند. در این کویرها ممکن است گیاهانی مانند نیم گرد و خارشتر رشد نمایند.
کویر بدون گیاه
در وسط کویر هیچ گیاهی وجود ندارد. یکی از بهترین مثال‌ها منطقه یزد است. یزد یک منطقه بیابانی است. اما 10 کویر را در خود جای داده است. اینجا ۱۰ منطقه نمکزار دارد. به عنوان مثال کویر ساغند بخشی متفاوت با سایر مناطق است.
کویری که مناطق سمنان، دامغان، گرمسار و شاهرود در بخش شمالی آن و جندق، خور و بیابانک در جنوب آن قرار گرفته است نمکزاری است که در گرداگرد خود مراتع شهرهای نامبرده را دارد. اما در میان کویر گیاهی ندارد.
بیابان چیست و به کجا گفته می‌شود؟
بیابان به قسمتی از مناطق خشک گفته می‌شود که سالانه کمتر از ۵۰ میلی‌متر بارش دارند. در بیابان ممکن است چند سال متوالی بارشی اتفاق نیافتد. و منطقه با کم آبی و تبخیر شدید مواجه باشد. بیابان منطقه‌ای است که سطح وسیعی از آن فاقد گیاه است. و در برخی مناطق پوشش گیاهی بسیار ضعیف و فقیری دارد .
در بیابان‌ها ممکن است در طی سال تنها چند روز باران ببارد. معمولاً میزان تبخیر در بیابان حتی در حدود ۱۰۰ برابر بیشتر از بارش سالیانه است.
از دیدگاه زمین‌شناسی بیابان‌ها مناطقی هستند که فرسایش آب و باد در آنها شدید است.
ویژگی‌های بیابان
مواد رسوبی بیابان بیشتر ماسه، شن و ریگ است. و خاک آن دارای بافت درشت‌تری نسبت به خاک کویر است.
مقدار شوری و نمک بیابان کمتر از کویر است.
پوشش گیاهی در بیابان بسیار بسیار کم و نادر و فقیر است.
بیابان معمولا فاقد آب است. مگر در واحه ها که کمی آب یافت می‌شود.
بیابان بر خلاف کویر سطحی نسبتا ناهموار دارد و خیلی مسطح نیست.
تقسیم‌بندی و انواع بیابان
بیابان‌ها را معمولا به چهار دسته تقسیم می‌کنند:
بیابان های گرم و خشک
بیابان های نیمه خشک
بیابان های ساحلی
بیابان های سرد
بیابان های سرد
از نکات جالب در مورد بیابان اینکه باور عموم مردم بر این است که بیابان منطقه‌ای بسیار گرم است اما جالب است بدانید برخی بیابان‌ها مناطقی سرد هستند. مثلاً بیابان گابی در آسیا بیابانی همیشه سرد می‌باشد.
ویژگی‌های مناطق بیابانی
بیابان‌ها مناطق گسترده و کم‌بارش می‌باشند که پوشش گیاهی کم و اندکی دارند. بیابان دو شاخصه اصلی دارد. یکی پوشش گیاهی کم و فقیر. و دیگری اختلاف زیاد دما در روز و شب است.
مناطق بیابانی تابستان‌هایی بسیار گرم و زمستان‌های سردی دارند. بیابان‌ها مناطقی غنی از برخی گونه‌های بسیار متفاوت گیاه و حیوانات هستند و گیاهان و جانوران مناطق بیابانی گونه‌هایی می‌باشند. که خود را با شرایط زندگی سخت بیابان وفق داده‌اند.
ذخیره‌گاه زیست کره
بسیاری از گستره بیابان‌ها در کشورهای مختلف ذخیره‌گاه زیست‌کره می‌باشند. ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره محل‌های بسیار ارزشمند برای شناخت زندگی گیاهی و جانوری می‌باشند.
معرفی مناطق بیابانی
صحرای آفریقا، ایران، عربستان، آسیای مرکزی و آمریکای شمالی مناطق دارای بیابان در نیمکره شمالی و استرالیا، آرژانتین، پرو و شیلی در نیمکره جنوبی دارای بیابان هستند.
دشت لوت
دشت لوت، دشتی بیابانی در جنوب شرقی ایران است که در استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی واقع است. این دشت حدود ۱۰ درصد مساحت ایران را در بر گرفته است.
دشت لوت با وسعتی در حدود 51800 کیلومتر مربع از خشک‌ترین بیابان‌های ایران و جهان می‌باشد. دشت لوت به سه بخش شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم می‌گردد.
داغ‌ترین نقطه زمین
دشت لوت در ایران داغ ترین نقطه زمین است. در بخش‌هایی از این دشت حتی باکتری‌ها نیز نمی توانند زندگی کنند. این منطقه در سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۹ به عنوان داغ‌ترین نقطه کره زمین نامگذاری شده است. دانشمندان علت گرمای بالای این منطقه را رنگ تیره و خشکی سطح آن دانسته‌اند که موجب جذب گرمای خورشید می‌شود.
تفاوت‌های کویر و بیابان
مقدار شوری و نمک در کویر بیشتر از بیابان است.
بیابان‌ها معمولاً به جز در مناطق کوچکی که دارای آب و علف هستند، معمولاً مناطق بدون آب می باشند.
پوشش گیاهی در بیابان بسیار کم و فقیر است.
بیابان‌ها سطح بسیار ناهمواری دارند و معمولاً به نسبت کویر نامسطح‌تر می‌باشند.
خاک کویر نرم‌تر و دارای بافت ریزتری می‌باشد. میزان شوری در کویر بیشتر است. و معمولاً سطح صاف‌تری نسبت به بیابان دارد.
یکی از بارزترین تفاوت‌های کویر و بیابان حرکت ذرات تشکیل دهنده خاک در اثر باد است. در بیابان‌ها ذرات شن و ماسه به راحتی با بادهای ملایم جابجا می‌شود. اما در کویر به علت وجود اندک رطوبت و پوشش گیاهی، این جابجایی بسیار کمتر اتفاق می‌افتد.
کویرها سطح آب بالاتری از بیابان‌ها دارند. و دارای پوشش گیاهی شورپسند هستند.
اگر تفاوت‌های کویر و بیابان را بخواهیم به اختصار اشاره کنیم می توان گفت بیابان‌ها تنها مناطقی فاقد آب هستند که تقریباً پوشش گیاهی ندارند. در بیابان‌ها به دلیل نبودن رطوبت، باد ذرات شن و ماسه را به حرکت درآورده و جابجا می‌کند. سطح بیابان‌ها معمولاً ناهمواری‌های بسیاری دارد. اما در مناطق کویری به سبب پوشش گیاهی که دارند معمولاً جابجایی ذرات خاک کمتر است. کویرها زمین‌های پست با خاک نرم و ریز دانه هستند که در اثر نوسانات فصلی و تبخیر آب ایجاد شده‌اند.
کویر و بیابان انتخاب ماجراجویان
بیابان‌ها و کویرها به سبب تفاوت بارزی که با سایر مناطق طبیعی دارند یکی از مناطق پر طرفدار برای گردشگران ماجراجو می‌باشند.
نکات مهم در کویر نوردی یا تورکویرگردی
در هنگام سفر به مناطق جذاب کویری به دلیل شرایط آب و هوایی و جغرافیای خاص این مناطق می بایست نکات ایمنی را در این سفرها رعایت کرد. و وسایل مورد نیاز این سفر را به همراه داشت.
به برخی از نکات ایمنی در سفرهای کویرگردی و بیابان گردی اشاره می‌کنیم:
طبیعت گردی در بیابان و کویر یکی از انواع گردشگری است که می‌بایست در آن حواسمان بیشتر به طبیعت باشد. نباید از پوشش گیاهی این مناطق به عنوان هیزم برای روشن کردن آتش استفاده کرد. زیرا که پوشش گیاهی این مناطق نقش بسیار مهمی در حفاظت از گونه‌های جانوری این مناطق دارد.
لباس مناسب برای این سفر را در طبیعت‌گردی حتما همراه داشته باشید. در این مناطق شب‌های بسیار سردی را تجربه می‌کنید.
بدون راهنما وارد مناطق کویری و بیابانی نشوید. راهیابی در مناطق کویری و بیابانی یکی از مواردی است که معمولاً گردشگران ناآشنا با آن دچار مشکل می‌شوند.
همراه داشتن آب آشامیدنی در مناطق کویری و بیابانی یکی از نکات ضروری می‌باشد.
در سفرهای کویری و بیابان‌گردی برای حفظ سلامتی خود به حیوانات و خزندگان ساکن این مناطق نزدیک نشوید. و همچنین حفاظت از حیات‌وحش مناطق را در نظر داشته باشید.
سخن پایانی
تفاوت‌های بسیار ظریفی بین مناطق بیابانی و کویری وجود دارد. در باور عامه این مناطق معمولا به یک معنی به کار می‌روند. اما همانطور گفته شد بسیاری از مناطق کویری در دل بیابان‌ها واقع شده‌اند و البته در بسیاری از موارد تمایز این دو از یکدیگر برای افراد عادی بسیار سخت و مشکل است.
برای کسب اطلاعات بیشتر و خرید بلیط چارتر هواپیما و همچنین خرید بلیط سیستمی و تور داخلی و خارجی به همکاران ما در آژانس هواپیمایی قصرشیرین مراجعه نمایید.
