تاج محل، جلوه‌ای از شکوه معماری ایرانی در هند
تاج محل هند یکی از عجایب هفت‌گانه و جلوه‌گر شکوه معماری ایرانی است. بر اساس کتاب «نقش فارسی بر احجار هند»، این بنا به دستور شاه جهان، پنجمین پادشاه گورکانی هند به خاطر یادبود همسر ایرانی‌اش بنام ارجمند بانو که در سال ۱۰۱۵ قمری یا ۱۰۴۰ شمسی در سفری جنگی به‌هنگام بارداری درگذشت بنا شده است. بسیاری از ایرانی تباران تبعیدی دولت صفوی از جمله قزلباش‌ها و ایرانیان سنی مذهب در دربار کورگانی قدرت را در دست داشتتند. برای آشنایی بیشتر با این بنای زیبا و شگفت‌انگیز در هند با آژانس مسافرتی قصرشیرین همراه باشید.
در ادامه این نوشتار می‌خوانیم:
آرامگاه شهبانوی ایرانی هند
آنچه که این محل و یادبود را شهره عام و خاص کرده است معماری شگرف و حجم عظیم آن و طراحی‌ها، نقاشی‌ها و میناکاری ایرانی است. تاج محل را یکی از پادشاهان مطرح هند، پنجمین پادشاه دودمان بزرگ گورکان برای جاودانگی همسرش زنی به نام ارجمند بانو تدارک و ساخته است. تقریبا همه تاریخ دانان و تاریخ نگاران، ارجمند بانو را زنی ایرانی معرفی کرده‌اند. در وصف چگونگی این ازدواج نوشته شده است: پدر ارجمند پس از مهاجرت به هند و با توجه به استعدادها و هنرهای خود توانست جایگاهی رفیع در دربار گورکانی کسب کند و از همین باب شاه جهان با دختر وی آشنا و او را برای ادامه زندگی و ملکه خود برگزید.
فلسفه ساخت تاج محل
فلسفه ساخت این تاج محل آن است که ارجمند بانو در لحظات آخر عمر خود و پس از آنکه بیش از چهارده فرزند برای شاه جهان پادشاه به دنیا آورد، در آخرین وصع حمل خود که سنی در حدود چهل سال بیشتر نیز نداشت، به همسر خود شاه جهان وصیت می‌کند برای یادبود و فراموش نشدن نام او مقبره‌ای در خور و شان یک ملکه بسازد.
وقتی که این بانوی ایرانی آخرین فرزند خود را به دنیا آورد از دنیا رفت تا شاه جهان، برای عمل به وصیت همسر و عشق بزرگ زندگی خود، و البته پس از مدت درازی سوگواری و گوشه نشینی از این مصیبت بزرگ تمام تلاش خود را به کار گیرد و با استخدام معماران بزرگ جهان که طبق اسناد و ادله از کشورهای صاحب سبک معماری چون ایران، عثمانی و دیگر مناطق آسیای مرکزی بودند بخواهد بهترین اثر و اوج توانایی خود را بیافرینند.
برخلاف بسیاری از آثار تاریخ بزرگ جهان تاریخ دقیقی از ساخت تاج محل در دست است، تاریخی که کمتر از چهارصد سال پیش است و بسیار دور نیست، ۱۶۳۲ میلادی یا همان ۱۰۴۲ خورشیدی ساخت این بنای عظیم آغاز و پس از پانزده سال یعنی سال ۱۶۴۶ میلادی یا ۱۰۵۷ شمسی به اتمام رسید، هزینه ساخت این نماد شکوهمند هندی بسیار گران تمام شد و رقم ۳۲ میلیون روپیه آن زمان یعنی ۵۳ میلیارد روپیه کنونی تخمین زده شده است.
پرچم گورکانیان هند با نشان شیر و خورشید
تاج محل نماد عشق به همسر
تفسیرهای متفاوتی از تاج محل در دست است، عده‌ای تاج محل را بزرگترین و ملموس‌ترین نماد عشق را در سراسر جهان لقب داده‌اند، عشقی که یک پادشاه بزرگ با همه عظمت و قدرت به ان پایبند بود و برای ماندگاری آن سال‌های درازی از عمر خود را صرف آن کرد تا بنایی به یادگار برای نسل‌های پس از خود به جای بگذارد.
به گفته مورخان شاه جهان قصد ان داشت .که پس از اتمام ساخت تاج محل محلی نیز به همین ابعاد و درست در روبه روی آن و بر خلاف رنگ سفید آن یعنی سیاه برای خود نیز بسازد و با تعبیه یک پل هوایی که نهر آبی در زیر پل جاری شود، اثبات کند که عشق آن‌ها حتی با گذشت سال‌ها و قرن‌ها همیشه جاری و روان خواهد ماند. که البته هرگز موفق به این امر نشد، چرا که در هفت سال پایانی عمر خود پس از شکست در برابر لشکر فرزند خود توسط وی زندانی شد و بالاخره خود نیز در کنار همسرش در تاج محل دفن شد.
معمار و طراح اصلی
با وجود در دسترس بودن بسیاری از اطلاعات و آمار تاج محل اما شبهاتی برای معمار و طراح اصلی آن وجود دارد، .فرضیه اول می‌گوید فردی ایرانی به نام احمد لاهوری با به کار گیری چنیین هزار کارگر و بهره جستن از چند صد فیل. و استفاده از بهترین نقشان، معماران و خطاطان زمان مسئولین ساخت آن را در دست گرفت. در فرضیه دوم نام فردی به نام استاد عیسی که اصالتا شیرازی یا استانبولی است دیده می‌شود.
نکات قابل توجه‌ای که در طراحی تاج محل دیده می‌شود. در ابتدا تغییر رنگ آن در ساعات مختلف شبانه روز است. به صورتی که در ساعت ابتدایی روز و با زاویه اولیه خورشید رنگی متمایل به صورتی، در میانه و انتهایی روز رنگی سفید مطابق با سنگ‌های مرمر به کار برده شده در بنا و در شب نیز رنگ زرد طلایی تحیر را در این بنا به حد کمال می‌رساند. ارتفاع زیاد آن نیز با توجه به کمبود امکانات در زمان خود، وجود بیش از بیست و هشت سنگ گران قیمت و پر بها و … از عجایب این معماری اصیل آسیایی است.
کتیبه‌ای در تاج محل قرار دارد که گواه بر معماری اسلامی این بنا است، این کتیبه متشکل شده از نود و نه نام از نام‌های خدا است، دیگر نکات زیبای این محل، متقارن بودن کانل این بنا در چهار گوشه خود است به طوری که به گفته کارشناسان حتی یک درجه هم گوشه‌های آن با هم اختلاف درجه ندارند، چهار مناره بزرگ نیز در چهار طرف تاج محل دیده می‌شود. تمهیداتی اندیشیده شده که این مناره‌ها اگر بنا بر هر دلیلی سقوط کردند مقبره شاه جهان یا ارجمند بانو صدمه‌ای نبیند.
تزیینات خارجی تاج محل
تاج محل، با آن ظاهر باصلابتش، از سه طرف با دیوارهایی از سنگ قرمز محصور شده است. این در حالی است که خود بنا کاملا با سنگ مرمر سفید ساخته شده است. و همین موضوع تضاد چشم‌نوازی را رقم می‌زند.
خالی از لطف هم نیست که بدانید بیش از 28 نوع سنگ قیمتی مانند لاجورد در میان سنگ‌های مرمر بنا کار شده است. کمی که بیشتر دقت کنید متوجه می‌شوید که گنبدها و طاق ساختمان‌های ماسه‌سنگی دارای طرح‌های هندسی ظریفی هستند. و خاتم‌کاری‌هایی متقارن در جهت چپ و راست آن‌ها وجود دارد.
ساختمان‌های ماسه‌سنگی با خاتم‌کاری سفید تزیین شده‌اند و ساختمان‌های مرمری با خاتم‌کاری تیره یا مشکی کار شده‌اند.
اگر بخواهیم عناصر تزیینی تاج محل را بررسی کنیم، باید بگوییم که خوشنویسی و طرح‌های انتزاعی در بنا کار شده است. و در سراسر مجموعه، آیاتی از قرآن را می‌بینید. که توسط هنرمندان ایرانی با خط ثلث روی مرمر نوشته شده است.
اندازه نوشته زمینه‌های بالاتر، اندکی بزرگ‌تر است تا در هنگام نگاه از زاویه پایین، کژی نوشته‌ها کمتر به چشم آید.
گنبد مرمری
از سازه‌های دیگری که چشمتان را به خود خیره می‌کند، گنبد مرمر بیرونی بر بالای گنبد مرکزی داخلی است. در چهار جهت بیرونی آرامگاه ۴ مناره به‌صورت قرینه در ۴ گوشه آرامگاه قرار دارد. هر کدام از این ۴ مناره، ۴۰ متر ارتفاع دارد. هر مناره به ۳ طبقه تقسیم شده است و در هر طبقه یک بالکن قرار دارد. از این مناره‌ها برای گفتن اذان و فراخواندن مسلمانان به نماز استفاده می‌شد.
تزیینات داخلی تاج محل
تالار داخلی تاج محل تزیینات شگفت‌انگیزی دارد. خاتم‌کاری‌های بنا با سنگ‌های ارزشمند تزیین شده‌اند. این تالار هشت‌ضلعی است و طوری طراحی شده که می‌توان از هر ضلع بنا وارد آرامگاه شد.
البته امروزه فقط درب جنوبی آرامگاه باز است که رو به باغ زیبای تاج محل باز می‌شود. دیوارهای داخلی تالار حدود ۲۵ متر ارتفاع دارند و با یک گنبد تزیین‌شده با نقش‌مایه خورشید پوشیده شده است.
دقیقاً در مرکز تالار اصلی، گور نمادین ممتاز محل، روی پایه‌ای مرمرین. به ابعاد یک‌ونیم در دوونیم متر قرار گرفته است. سنگ قبر نیز الماس‌کاری شده و روی آن با هنر خوشنویسی ایرانی، خطوطی در ستایش ممتاز محل نوشته شده است.
خوب که دقت کنید می‌بینید .در اطراف مقبره و در میان خوشنویسیهای کارشده روی سنگ، 99 نام از نام‌های خداوند حک شده است. تمام این طراحی‌های تماشایی از دیدگاه شاه جهان سرچشمه می‌گیرد. که بر این باور بود که خانه ممتاز محل در بهشت قرار دارد و تاج محل تصور آن خانه روی زمین است.
باغ
از آرامگاه که بیرون بیایید و قدم در باغ ایرانی‌اش بگذارید، شگفت‌زده می‌شوید. یک باغ گورکانی مربعی‌شکل در جلوی خود می‌بینید که در مرکز آن یک استخر بازتاب برای بازتاب تصویر بنای اصلی و یک مخزن مرمری ساخته شده است.
شاید نمونه این استخرها را در مجموعه چهل‌ستون اصفهان دیده باشید. این مخزن مرمرین، حوض کوثر نامیده می‌شود، این نام برای شما هم آشناست، درست است؟ جالب است بدانید که معماری چهارباغ را بابر، نخستین پادشاه گورکانی هند، .با ایده‌گرفتن از معماری باغ ایرانی وارد هند کرد.
ردیف‌هایی از درختان و آب‌نماهایی در سرتاسر باغ از دیگر عناصری است که در باغ تاج محل می‌بینید.
