مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان که آن را به مسجد جمعه یا مسجد عتیق هم می‌شناسند، یکی از مشهورترین مساجد ایران است. این مسجد شهرتش را از سبک جدید معماری که به «مسجد ایرانی» معروف است، گرفته است. اگر کسی به اصفهان سفر کند و بخواهد سفرش به این شهر کامل باشد، بد نیست در کنار دیدن جاهایی مثل میدان نقش جهان اصفهان ، سی‌وسه‌پل و خواجو، دیدن این مسجد را هم در برنامه‌‌اش بگنجاند.
در ادامه این نوشتار می‌خوانیم:
قدمت و تاریخچه مسجد جامع اصفهان
قدیمی‌ترین بنای تاریخی اصفهان را باید مسجد جامع یا مسجد جمعه تلقی کرد. در کاوش‌های انجام شده در این مسجد، آثاری از دوران قبل از اسلام به دست آمده است. و طبق تحقیقات کمیته میراث جهانی یونسکو این مسجد، نزدیک به دوهزار سال پیش شکل گرفته و طی این سال‌ها در حال مرمت یا بازسازی بوده است. این بنای کهن پیشتر آتشکده شهر اصفهان بوده است. مهم‌ترین طرح‌های توسعه مسجد جامع اصفهان در دوران آل‌بویه و پس از آن، در دوران حکومت صفویه است.
مسجد جامع اصفهان کجای این شهر قرار دارد؟
سرراست‌ترین آدرس برای پیدا کردن مسجد جامع، خیابان علامه مجلسی‌ست که از خیابان عبدالرزاق، هاتف و ابن سینا به آن راه دارد. این بخش از اصفهان درواقع نیمه سنتی و قدیمی‌تر شهر است و فاصله زیادی تا میدان نقش جهان ندارد. از میدان قیام می‌توان گنبد و گلدسته‌های مسجد جامع را دید و در حوالی مسجد در بازار و کوچه‌پس کوچه‌هایی که مغازه‌های زیادی دارد، گشت.
بعد از اسلام در قرن دوم هجری اعراب ساکن روستای تهران سنگ بنای مسجد را گذاشتند و در هر دوره تاریخی تغییری در آن دادند تا به شکل امروزی درآید. به خاطر همین هم رد ایلخانیان، مظفریان، تیموریان، صفویه و قاجار هم بر آجرهای آن دیده می‌شود.
قدمت و معماری
اولین دلیلی که مسجد را دیدنی می‌کند تاریخچه آن است. علاوه بر قدمت طولانی، ثبت شدن اسم آن در بین میراث جهانی یونسکو خیلی‌ها را برای دیدن آن مشتاق‌تر می‌کند. از سوی دیگر هم معماری بنای مسجد ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که آن را از دیگر مساجد ایران متمایز می‌کند. این مسجد چهار ایوان دارد و شهرت اصلی‌اش را هم از همین چهار ایوان گرفته است. این ایوان‌ها مسجد را از حالت عربی به مسجد ایرانی تغییر داده و سبکی جدید به وجود آورده‌اند.
همچنین این مسجد به جای گنبد چهار ضلعی، گنبدی ۱۶ ضلعی دارد. همین ویژگی باعث شده که الهام‌بخش ساخت مسجدهای دیگری در تبریز، شیراز و سمرقند با چهار ایوان و گنبدهای ۱۶ ضلعی باشد.
فضای داخل مسجد جامع اصفهان
یکی دیگر از ویژگی‌هایی که مسجد را دیدنی می‌کند سردر آن است. در این مسجد شبستان الجایتو، محراب الجایتو، شاه‌نشین، شبستان زمستانی، بیت‌الشتاء، گنبد خسروی و گنبد تاج‌الملک را خواهیم دید. علاوه بر آن باید گاهی سرمان را بالا بیاوریم و طاق‌ها، دهانه‌های طاق و تزیینهای سقف را نگاه کنیم و از خلاقیت معماران دوره ایلخانی تا صفوی به وجد بیاییم.
هسته اولیه اصفهان
ویژگی دیگری که می‌تواند ما را برای دیدن این مسجد قانع کند تاثیرگذاری آن در شکل‌گیری هسته اولیه اصفهان بوده است. وقتی مسجد جامع ساخته شد، به عنوان اولین میدان شهر شناخته شد، بازارها ایجاد شدند و به مرور زمان محلات و بناهای عمومی و معابر و شهر هم شکل گرفت.
محوطه مسجد جامع
گذرگاه‌ها و معابری که دور تا دور مسجد درست شده نشان‌دهنده ارتباط گسترده آن با شهر است. به خاطر همین هم هست که تاریخچه محله‌ای که در آن ساخته شده نسبت به همه محلات دیگر اصفهان طولانی‌تر است.
وقتی وارد مسجد می‌شویم باید همه ضلع‌های آن را بگردیم. مثلا از ضلع شمالی و ایوان درویش شروع کنیم، به مدرسه مظفری نگاهی بیاندازیم، شبستان و کتیبه‌های مختلف آن را هم ببینیم.
ایوان درویش، ایوان صاحب، ایوان استاد و چهل‌ستون داخل مسجد هم بسیار دیدنی‌ست. ایوان درویش از اسم فردی گرفته شده که روزگاری در این ایوان تدریس کرده است. همچنین محراب الجایتو هم در شبستان الجایتو قرار دارد و احتمالا در بازدید از مسجد آن را می‌بینیم. الجایتو بیشتر به خاطر گچبری‌های زیبای مسجد مشهور شده و زیباترین گچ‌بری مسجد هم به آن اختصاص دارد.
از اولجایتو می‌توانیم به سمت بیت‌الشتا حرکت کنیم. یکی دیگر از راهروهای جالب این مسجد بیت‌الشتاء است که برای فصل زمستان در شمال مسجد ساخته شده و ۱۸ طاق دارد.
سقف مسجد
این شبستان به شبستان عماد هم معروف است، طوری ساخته شده که سرما به داخل نرسد و شکل ساخت بنا طوری بوده که ارتفاع کمی داشته باشد. اتاق‌های آن شبیه به خیمه هستند و همچنین وسط طاق یک سنگ مرمر گذاشته‌اند تا نور به داخل منتقل شود.
ویژگی جالب شبستان زمستانی هم در این است که طوری ساخته شده حرارت از بنا خارج نشود، درنتیجه تابستان‌ها خنک است و زمستان گرم است. جالب اینکه در زمان صفویه روی پشت‌بام مسطح آن گاهی نماز صبح می‌خواندند.
آرتور پوپ، باستان‌شناس مشهور می‌نویسد:
من آن روز وقتی به تماشای مسجد جامع اصفهان رفتم و در زیر این گنبد قرار گرفتم، متوجه شدم که تمام وجودم در تسخیر گنبد و مسجد است، چون در زیر این گنبد به‌خوبی می‌توان به شاهکار فناناپذیر و خلاقانه ایرانی‌ها پی برد و به عظمت مسجد و گنبد آن اعتقاد پیدا کرد. من از آن به بعد، بارها به مسجد جامع اصفهان رفتم و با تماشای گنبد این مسجد، زبان به تحسین گشودم و عشق و علاقه خود را به اصفهان و ایران، روزافزون دیدم. به همین جهت می‌خواهم، بعد از اینکه دیده برهم نهادم، جسدم را در این خاک مقدّس دفن کنند.
در پی درخواست از شاه وقت ایران، آرامگاهی برای دکتر پوپ در اصفهان در ساحل زاینده‌رود نزدیک پل خواجو توسط دوست پوپ محسن فروغی ساخته شد که پس از درگذشت وی در آن‌جا به خاک سپرده شد.
ساعت بازدید از مسجد جامع اصفهان
به غیر از روزهای تعطیل، هر روز از ساعت ۹ تا ۱۱ ظهر و ۱۳ تا ۱۶:۳۰ برای دیدن این مسجد وقت داریم.
اگر از مسجد جامع اصفهان بازدید کردید، خانه تاریخی جواهری که در نزدیکی مسجدجامع اصفهان قرار دارد را فراموش نکنید.
اصفهان، علاوه‌بر داشتن بناهای تاریخی به‌جا مانده از دوران صفوی که بیشترشان معروف و زبانزد هستند، آثار بی‌شمار دیگری نیز دارد که کم‌تر شناخته شده‌اند. اگر به این شهر آمده باشید و از محله‌های پیچ در پیچ و قدیمی آن گذر کرده باشید، جاهای دیدنی اصفهان توجه شما را جلب می‌کند:
- میدان نقش جهان
- عمارت عالی قاپو
- مسجد جامع اصفهان
- بازار قیصریه
- پل خواجو
- مسجد شیخ لطف الله
- قبرستان تخت فولاد
- حمام شیخ بهایی
- کلیسای بیت اللحم
- کلیسای وانک
- عصارخانه شاهی
- کاخ هشت بهشت
- آتشکده اصفهان
- مدرسه چهارباغ
- مدرسه حکیم
- منار جنبان
- آرامگاه صائب تبریزی
- خانه تاریخی دهدشتی
- پل جی
- خانه تاریخی زهتاب
- قلعه سارویه
- خانه مشیرالملک
- موزه هلال احمر
- موزه تاریخ طبیعی اصفهان
- خانه جواهری
- پارک کوهستانی صفه
